Biler og mennesker i snødekt gate på Fagernes, blant annet med Gullhagen-gården (til venstre), Elvely hotell og Central hotell.

Gullhagengarden
I 1904 etablerte gullsmed Lars Gullhagen (1884–1951) frå Ål i Hallingdal gullsmedforretning på Leira. I 1907 kjøpte han tomt mellom Nes-elva og Elvely hotell. Her reiste Lars Gullhagen ”Fredheim”, kombinert bustad og forretningsgard, og dreiv sylv- og gullsmedforretning. I 1920 etablerte han Fagernes Sportsforretning her. Gullhagen vart godkjent som Ford-forhandlar i 1924. Sonen Hermann Gullhagen (1904–1993) overtok forretninga i 1925, som framleis er i eiga til familien.

Arkitektane på byrjinga av 1900-talet var skolerte i ein vestleg, klassisk arkitekturtradisjon. ”Fredheim” er døme på representativ, nyklassisistisk villarkitektur, med trekk frå stilartar som sveitserstil og jugendstil. Karakteristisk for denne stilen er symmetriske fasadar, lukka gesims, søylemotiv og mursteinsimitasjon. Bygningen vart ombygd på 1920-talet.

Gjensidigegarden /Elevely hotell
Utover på 1970- og 80-talet var det sterk vekst i handelen på Fagernes. Kjøpesenteret som ramme for forretningsdrift vart introdusert med opninga av Gjensidigegarden i 1985. Utanom forsikringsselskapet huser bygningen fleire forretningar og ein kafeteria. Det er sterke handelstradisjonar her. I 1906 reiste Hans (1860–1943) og Thea (1870–1960) Martinsen frå Odnes i Søndre Land hotell her av materialar frå det gamle vogn- og kjerreskjulet ved Odnes hotell. Martinsen dreiv Elvely hotell (sjå fotografiet) fram til 1924. I 1927 kjøpte Ingrid Leite, f. Rudi (1889–1949), hotellet. Då ho fall bort overtok Ragnhild Rudi og Sigrid Ranum hotellet. Den gamle sveitsarbygningen, med krysspost-vindauge, etasjeskille, blondedekor og veranda vart ombygd i modernistisk stil. Etter ombygginga var det 30 rom med plass til 35 gjester. Elvely hotell vart rive i 1981.

Central hotell
Sagbrukseigar Knut A. Møller (1866–1951) frå Etnedal og Jøger Skattebu (1887–1968) frå Øystre Slidre bygde det som vart kalla Central hotell i åra 1923–1924. Bygningen vart reist i jugendstil, sjølv om dei fleste kjenneteikna for denne stilen er borte i dag. Karakteristisk for jugendstilen er bølgjande utskjeringar og småruta glas øvst i vindauga. 13. januar 1925 kjøpte enkjefru Gjartrud Nilsdotter Tronrud (1880–1963) frå Øye i Vang bygningen. Tronrud gjennomførde ei storstilt ombygging av hotellbygningen: Veranda, hagestove, matsal, kjøken, restaurant i kjellaren og fleire rom i andre høgda.

Det var særleg etter 1900 at Fagernes voks som turistmål. Dette heng saman med framføringa av Valdresbanen i 1906 og ei gradvis auke i buss- og biltrafikken etter 1910. Central hotell var eitt av fleire hotell i denne delen av Fagernes. Her låg i tillegg til Central hotell, Bangs hospits, Elvely hotell, Skarpsno hotell og Bagges hotell.

Collapse text