Matproduksjon på Jæren i år 2000

Våronna er i full gang 9. april 2001, eitt år etter samtidsprosjektet på Vik starta. Denne dagen nytta eg høve til å filma når jorda skal pløyast. Det arbeidet fekk eg ikkje med med i år 2000. Det er Thomas Wiig som sit i traktoren.

5 600 planter skal til Orre gartneri innan kl. 9 i dag. Kjetil Orre har fått med seg 4-5 kvinner og menn til å setta dei på plass i nytt veksthus. Men først må plantene kontrollerast av ein planteinspektør. Dette er ein av dei siste filmane frå året på Vik. Nå har det gått mest eitt år frå mitt første besøk. Det som gjenstår er pløying og gulrotopptak med maskin. Dette var arbeidoppgåver eg ikkje fekk med på film i 2000, men eg får gjort det seinare.

Lysforureining? Veksthusa sett preg på vinterhimmelen på Jæren. Jone og Alieksey flytter alle plantene utover i veksthuset i dag. Dei må ha meir plass, eit arbeid som tar på både knær og rygg. “Dette gjer eg ikkje om igjen”, seier Jone til slutt.

Dei pakkar uvaska gulrot – det som mange år seinare fekk nye posar merka «Sjitne gulerøde» - men innhaldet er det same. Transportbandet har dei kjøpt brukt. Det går for seint. Slikt utstyr blik ikkje laga lengre. Nå blir det pakka automatisk i posar. Nå skal dei levera 7 pallar på tre dagar.

10 000 tomatplantene treng meir plass. Tre mann er på farten for å flytta dei over i dei nyaste veksthuset. Der skal dei stå 18 stk. pr m2 – før dei igjen må flyttast....

Jone starta det nye året alt i desember. Like før jul planta han 10 000 tomatfrø. I dag skal dei flyttast over i plantekubene som dei skal stå i resten av sesongen.

Julekvelden er det mange som skal ha kålrot til pinnekjøtet. På Vik har dei kålrot på kjøla. I dag hentar dei ut, vaskar og pakkar i 15 kg posar til butikkane.

Julekvelden er det mange som skal ha kålrot til pinnekjøtet. På Vik har dei kålrot på kjøla. I dag hentar dei ut, vaskar og pakkar i 15 kg posar til butikkane.

Kyrne et gras heile året. I gamle dagar åt dei høy = tørka gras. Nå går det i silofôr – anten frå rundballar eller flatsilo / plansilo. I dag er eg med Jarle når han haustar frå flatsiloen.

I dag fekk eg kaffi og julebakst saman med Torunn og farmor før Jone kom innom og tok meg med i drivhusa. Der la dei ny plast på golvet. Så gjekk turen ut for å ta opp haustkål. Her blir det nok surkål til mange julemiddagar.

November er månaden for å rydda ut og vaska ned i drivhusa. I dag er Alieksey og Aleksandr i gang med å desinfisera vegger og tak.

1. oktober blei dei siste tomatene og agurkene henta i 2000. Nå skal alle drivhus ryddast og desinfiserast. Dette er også tida for vedlikehald og utbetringar. Det ser me i dagens video.

I går tok dei opp 20 kassar med maskin. I dag må dei ta opp gulerøtene for hand – som i gamle dagar. Jorda er for blaut til at dei kan bruka maskin. Jarle reknar med å få opp ti kassar på denne måten.

Sjå koss Jarle pakka den uvaska gulrota i 2000. Det er 15 år før dei fekk pris i Det norske Måltid for posane med «Sjitne gulerøde». Me er også ute når dei legg i flatsilo denne dagen.

I dag er me ikkje på Vik, men på Torland i Hå. Der ser me koss dei lagar dei lange svarte plastpølsene.

Byggåkeren stod klar til å skjærast i dag. Jarle fekk ein nabo til å koma med skurtreskaren. Han fyllte to vogner med korn som blei kjørt på mølla. Så kom ein maskinentreprenør og laga halmballar. Då var denne dagen over.

Mjølkebonden treng mykje gras til kyrne. Jarle slår gras fleire gonger i året. Etter graset har kome i rundballar er tida inne for å gjødsla før vidare grasvekst. Den tida er inne i dag. Han samlar all kupiss og møkk i gjødseltanken på garden. Derifrå hentar han flytande gjødsel til spreiing.

Kven hugsar at det var på Jæren at verdas første rundballepakkare blei laga? Underhaugs Fabrikk henta ideen frå Australia. Kverneland Underhaug rakk å produsera 25 000 maskinar før dei flytta produksjonen ut av landet. Det var mange konkurrentar. Ein av desse ser me på Vik i 2000. Teknikken er den same: Først ein maskin som pressar graset til sylinder, så rundballepakkaren som pakkar alt inn i plastfilm.

Dei er lange og grøne. Dei skal vera beine. Agurk blir produsert etter EU-standard. I dag kan du sjå at dei har eit auge på dette under hausting og pakking.

Ein kan lura på mangt. Jarle har mellom 16 og 18 mjølkekyr. Kvar morgon og kveld må han, Thomas eller Bjørn Erik mjølka og gje kyrne mat. Denne dagen er eg med Jarle i fjoset. Me får også besøk av tankbilen frå Tine. Han kjem annankvar dag.

Det er 18. august 2000 Koss får me ein ny kalv? I dag kjem inseminøren også innom på Vik. Det er ikkje mykje romantikk når ei ku skal bedekkast. Men mannen med dosen er hyggeleg og slår av ein prat.

Kyrne kjem ikkje ut på beite på «sommarferie» slik regelen er i 2020. Dei står på båsen heile året. Det gjer dei på dispenasjon, men det er siste sommaren.

Sandjorda på Jæren er kjend for sine gode gulerøter. Sommaren 2020 var våt, så dagens henting av gulrot til bunting blei gjort for hand. Dette er garden der dei i 2015 lanserte «Sjitne gulerøde» - noko dei har vunne mange prisar for.

Mat skal ikkje bare produserast. Den årlege Gladmatfestivalen i Stavanger er marknadsføring av lokalprodusert mat og kokkekunst. Det er også ein stor sommarfest, med fleire hundre tusen besøkande. Men ikkje i 2020, pga koronaviruset. Men sjå 20 år tilbake; då var det også ei anna tid. Jærbøndene var aktivt med, både med utstilling og opptog.

Blomkåla blei sådde som frø tidleg i mars. Dei kom i jorda tidleg i april, og frå 10.juni starta haustinga. Nå får du sjå den nye haustevogna som Thomas har bygd. Det er grått i veret, men dei åtte ungdommane er godt kledde.

Mai er tida for kinakål på Vik, og Thomas står på for å få ferdig haustevogna. I dag har det kome fleire nye sesongarbeidare til garden. Brørne Dino og Melih er veteranar. Dette er 6 og 5 sesongen deira på garden. Dei vaks opp og fekk utdanning i kollektivjordbruk i Bulgaria. Drifta i Norge er ein stor kontrast.

Nå er haustonna i gang for frilandsdyrka grønnsaker. Jarle legg vekt på å koma tidleg på marknaden med kinakål. Dette året starta haustinga 11. mai. Eg filma to dagar seinare. Det var ein laurdag då foreldra på garden dro på helgetur, mens Thomas og Bjørn Erik var heime. Thomas arbeidde på ei ny haustevogn, samtidig med at han hjalp latviarane tilrette med hausting av kinakål.

Eg drog innom Vik utpå ettermiddagen. Kom uanmeldt. Jarle stoppa i arbeidet på traktoren då han såg meg. Ville visa meg koss kinakålen vaks. Dei er snart ferdige til å bli hausta. I eit veksthus avslutta Jone og tre latviare oppbinding av agurkplanter og i eit anna, der eg filma, henta dei tomater. På eit av felta med kålrot låg dei å luka for hand. Alt er i vokster – inne og ute.

Mange mann er i arbeid ute i dag. På Jæren bles det alltid, så her gjeld det å halda faste tak. I fleire veker har kinakål og kålrot vekse under dekke av plastfilm. Men dagane blir varmare og plantene større. Så dei treng både luft, vatn og meir gjødsel. Bli med når plast blir punktert eller fjerna og fiberduk lagt på. Eg snakka med Torunn på telefonen 9:15 og fekk beskjed om arbeidet. Kom ned ein time seinare. Då var mykje av plasten fjerna på kinakålplantene. Samstundes var ein mann i arbeid på ein kålrotåker. Han kjørte holer i plasten. Sidan eg filma denne dagen, ville Jarle legga på fiberduk seinare på dagen. Så eg dro til museet og kom tilbake i 14-tida.

Jone og latviarane har to lange arbeidsdagar nå midt i april. I går reiv dei ut gamle agurkplanter. I dag skal like mange nye planter på plass i veksthuset. Så vil det gå nokre veker før dei kan begynna å hausta på nytt.

Visste du at agurkplanten veks 10-12 m på 1,5 månader? Då har dei hausta 6 kg agurk på planten. I dag skal dei pakka dei siste agurkane før dei riv ut 7 200 planter i veksthuset. Til slutt blir golvet reingjort og klart til nye planter. Dagen starta med å hausta dei siste agurkene. Eg kom då dei var i pakkeriet på garden. Kvar agurk blir pakka i plast og lasta i kassar.

Våren er ei lunefull tid. Tidleg i april er det ikkje uvanleg med litt snø på Jæren. Men det er tale om timar, heller enn dagar, før han er vekke igjen. Koss går det med agurkene som blei sådd for ei veke sidan? Og tomatene - dei har me ikkje sett på tidlegare. Ute har dei det travelt med å få pluggplantene i jorda.

Norske agurker var sesongvare i 2000. Jone kunne levera agurker til sal frå slutten av februar til i slutten av oktober. Agurkene veks fort. Dei første agurkplantene sådde han i romjula. Midt i april vil dei vera klare til å rivast ut. Difor skal han så nye planter i dag, 30. mars. Med seg i veksthuset har han tre av jordbruksstudentane.

For første gong møter vi ein gjeng av sesongarbeidarane som er heilt naudsynte for matproduksjonen. Eg møtte omlag 20 ulike ungdommar som var her 3 månader om gongen og som budde på hyblar på garden. Dei kom frå Latvia, Bulgaria og Kviterussland. Dagens kapitell i historia om matproduksjon på Jæren handlar om kålrot, kålrabi. Det er fleire veker sidan frø blei sådd på pluggbrett. Nå har dei spirt inne i drivhuset. I dag skal dei ned i jorda i "Sauahagen" på Vik. Eg var ikkje med då åkeren blei pløydd denne dagen. Bror til Jone gjorde det før han gjekk på arbeidd klokka 7:00. Her er alle ivrige etter å få fart på våronna.

Du finn ein artikkel frå årboka Sjå Jæren i 2001 her: